در 19 فوریه سال 2020 وزارت بهداشت و معارف پزشکی ایران 2 مورد ابتلای سارس-کوو-2 را اعلام کرد که یک ویروس جدید در حال ظهور است که باعث ایجاد عفونت به نام کووید-19 در شهر قم می شود. به این ترتیب دولت ایران از طریق ایجاد "ستاد ملی مدیریت و کنترل ویروس کرونا" شروع به اجرای سیاست ها و برنامه هایی برای پیشگیری و کنترل ویروس کرده است. این اقدامات شامل مدارس و دانشگاه بسته شدن, کاهش ساعات کار, و افزایش تولید و تحویل تجهیزات مانند ماسک, دستکش و مواد بهداشتی برای محیط های استریل. دولت همچنین تلاش کرده است تا اطلاعات باکیفیت مربوط به کووید-19 را افشا کند و کیت های تشخیصی و منابع کافی برای درمان بیماران را در اختیار لابراتوارها و بیمارستان ها قرار دهد. اما با وجود چنین تلاشهایی تعداد موارد و مرگ و میر به تدریج با افزایش روند در مجموع موارد تایید شده و مرگ و میر و همچنین در موارد جدید روزانه و مرگ و میر مرتبط با کووید-19 افزایش یافته است. ایران یک کشور در حال توسعه است و زیرساخت های اقتصادی اش به سختی تحریم و تحریم شده است. در حالی که کشورهای توسعه یافته بودجه مناسبی را اختصاص داده اند و به همه گیری کووید-19 پاسخ کافی می دهند اما ایران موج جدی موارد و مرگ و میر را تجربه کرده است و باید تلاش کند تا منابع اضافی را در اختیار سیستم بهداشتی قرار دهد تا خدمات بهداشتی را در دسترس تر کند و عادلانه تر باشد. همه بازیگران و ذینفعان مربوطه باید برای مبارزه با این بیماری با هم همکاری کنند.
سابقه و هدف
از اواخر دسامبر 2019 یک ویروس جدید کرونا (سارس-کوو-2) که باعث ایجاد یک عفونت خفیف اما گاهی تهدید کننده زندگی می شود (با نام کووید-19) به سرعت از مرکز ووهان (جمهوری خلق چین) به کشورهای دیگر گسترش یافته است [1]. وزارت بهداشت و درمان ایران در 19 فوریه سال 2020 اولین 2 مورد کووید-19 را در شهر قم اعلام کرد و دولت ایران از طریق ایجاد "ستاد ملی مدیریت و کنترل ویروس جدید کرونا" شروع به اجرای سیاست ها و برنامه های پیشگیری و کنترل ویروس کرد [2]. این اقدامات شامل مدارس و دانشگاه بسته شدن, کاهش ساعات کار, و افزایش تولید و تحویل تجهیزات مانند ماسک, دستکش و مواد بهداشتی برای محیط های استریل. دولت همچنین تلاش کرده است تا اطلاعات باکیفیت مربوط به کووید-19 را افشا کند و کیت های تشخیصی و منابع کافی برای درمان بیماران را در اختیار لابراتوارها و بیمارستان ها قرار دهد. با این حال, با وجود چنین تلاش, تعداد موارد و مرگ و میر به تدریج افزایش یافته است [2, 3].
از ابتدای شیوع بیماری, سیاست های بهداشتی-و تصمیم گیرندگان شروع به پیاده سازی سیاست های مداخله برای جلوگیری از, کنترل و درمان مردم در جامعه. دولت با اطلاع از خطراتی که این بیماری می تواند برای سلامتی و سایر بخشها ایجاد کند شروع به تزریق بودجه جدید کرده است [3]. دولت به عنوان اولین قدم 5 میلیارد تومان برای مدیریت و کنترل شیوع بیماری و دانشگاههای علوم پزشکی کشور برای مقابله با بار کووید-19 و تقویت سیستم مراقبت های بهداشتی به ستاد ملی اختصاص داد. این بودجه برای خرید ماسک به کار گرفته شد, مواد ضد عفونی کننده و تجهیزات مرتبط. با توجه به جمعیت حدود 13 میلیون نفری تهران پایتخت ایران و تراکم جمعیت در این کلانشهر 5 میلیارد تومان برای تجهیز بیمارستانها و تامین لوازم و پاداشهای ضروری به مراکز درمانی اختصاص داده شد. همچنین در مرحله سوم 5 میلیارد تومان دیگر برای مدیریت بهتر کنترل بیماری در استان های قم و گیلان اختصاص داده شد که در ابتدا تعداد بیماران بالا بود. همچنین وزارت بهداشت 5 میلیارد تومان برای جبران خسارت پزشکان و پرستاران و پرسنل بهداشتی در کنترل شیوع بیماری فراهم کرده است [2, 4].
سیاست گذاران و تصمیم گیرندگان ایران برای پیشگیری و کنترل کووید-19 تصمیم گرفتند مردم را قرنطینه کنند. بسیاری از مردم قادر به رفتن به محل کار نبودند. به همین دلیل به ویژه افراد فقیر مشکلات جدی در خرید غذا و سایر ملزومات را تجربه کردند [3]. بنابراین دولت تصمیم گرفت ماهانه به مردم فقیر کمک مالی کند. مجموعه دیگری از سیاست ها تخصیص 100 میلیارد تومان و یارانه بیمه به وزارت بهداشت برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا بود [4].
شورای عالی بهداشت و امنیت غذایی به همراه مشاور ویژه کووید-19 برخی از سیاست های اساسی را برای حمایت از امنیت غذایی گروه های مستضعف از جمله تاخیر در شارژ قبوض مانند برق و بازپرداخت وام های بانکی و دادن مبالغ اندک پول به گروه های مستضعف در دستور کار قرار داده است. لازم به ذکر است که ظرفیت دولت برای تامین چنین حمایتی به دلیل کاهش چشمگیر قیمت نفت و کاهش فروش نفت به دلیل تحریم ها کاهش یافته است [3].
در ایران سیاستگذاران و تصمیمگیرندگان در تلاش هستند تا از منابع مالی جدید برای ارایه کلیه خدمات استفاده کنند. سیستم بهداشتی همچنین شرایط مطلوب یا رایگان را برای افرادی که توانایی پرداخت هزینه خدمات را ندارند فراهم می کند. با تخصیص بودجه جدید, شرکت های بیمه نقش عمده ای در حفاظت از بیماران بازی [5]. تسهیل دسترسی به خدمات برای بسیاری از مردم راهی برای ارتقای بیشتر و ارتقای عدالت و عدالت در سلامت در ایران است [6]. با این حال به دلیل تحریم های ایران بسیاری از فعالیت های بخش سلامت که نیاز به مبادلات مالی و معاملات دارند در بسیاری از موارد امکان پذیر نیست [7]. بسیاری از کشورها در سراسر جهان, سازمان ملل متحد و سازمان بهداشت جهانی (که) برای لغو تحریم ها به نام برای مقابله بهتر با این بیماری [8]. دولت ایران با وجود همه این مشکلات در تلاش است تا بودجه جدیدی را برای رسیدگی به کووید-19 فراهم کند [2, 4].
بودجه دولت در ایران عمدتا به عواید نفتی بستگی دارد که با افزایش نرخ شیوع کووید-19 و کاهش تولید جهانی کاهش یافته است و قیمت نفت به پایین ترین سطح خود در دهه های گذشته رسیده است [3, 8, 9]. این معادل کاهش درامد و ایجاد هزینه های جدید به دلیل بار بیماری است. یکی از مهمترین سیاستهای تامین مالی در کشورهای مختلف اجرای برنامههایی است که به دلیل افزایش پرداختهای خارج از جیب مردم را از دسترسی به خدمات بهداشتی محروم نکند. تامین مالی سیستم بهداشتی یک کلید بسیار مهم برای اطمینان از عدالت در تحویل خدمات بهداشتی است [10]. با این حال همه گیری کووید-19 تاثیر بسیار زیادی بر مناطق مختلف کشور دارد که باید برای اطمینان از انعطاف پذیری در تامین مالی سیستم بهداشتی و جبران هزینه های افزایش یافته خدمات مرتبط با بیماری تلاش کند [11]. نکته بسیار مثبت در نظام سلامت ایران توجه سالهای اخیر به موضوع سلامت است. راه اندازی اچ تی پی-افزایش بودجه جدید به این بخش به ویژه در پرتو بحران کووید-19 نشان می دهد که اجرای سیاست های بهداشتی مستلزم حمایت جدی دولت و تعهد و اولویت بندی این بحران است [5].
ایران به عنوان سایر کشورهای در حال توسعه باید با کمبود پرسنل مراقبت های بهداشتی به ویژه پرستاران روبرو شود [12,13,14]. حضور پرستار در بخش هایی مانند بخش مراقبت های ویژه می تواند در مدیریت بهتر بیماران کووید-19 بسیار کمک کننده باشد. پزشکان, پرستاران و سایر کارکنان در خط مقدم هستند و در حال کار در سراسر ساعت برای کمک به بهبود سلامت بیماران و کاهش مرگ و میر. با این حال, متاسفانه, تعدادی از پزشکان اختصاص داده شده جان خود را از دست داده اند [15].
دولت ایران برای مقابله با کمبود نیروی انسانی در نظام سلامت تعداد دانشجویانی را که می توانستند در رشته های مختلف علوم پزشکی بستری شوند افزایش داد. دولت همچنین به محمه اجازه داد تا 10000 نفر را برای کمک به بهبود خدمات بهداشتی به ویژه در مناطق محروم استخدام کند [16].
قبل از راه اندازی طرح تحول سلامت در سال 2014 حدود 5000 تخت مراقبتهای ویژه وجود داشت. پس از اجرای تختخواب اچتیپی با تخصیص بودجه به بخش بهداشت 42 درصد تا 8000 تختخواب افزایش یافته است و این روند افزایشی در بحران کووید-19 ادامه دارد اگرچه تعداد تختخوابها هنوز از وضعیت مطلوب دور است (حدود 15000 تخت مراقبت ویژه مورد نیاز خواهد بود). همچنین تعداد کلی تخت های بیمارستانی به میزان قابل توجهی 25 درصد از 108,000 به بیش از 130,000 افزایش یافته است و حدود 50,000 تخت قدیمی در حال بازسازی است. یکی دیگر از چالش های مهم نظام سلامت ایران در گذشته کمبود امبولانس بود که اخیرا 30 پایگاه امبولانس هوایی در ایران ایجاد شده است. بیمارستانها همچنین به سی تی مجهز شده اند که برای تشخیص کووید-19 بسیار مهم است و سوابق بالینی رایانه ای شده است. وزارت بهداشت برای انجام پیگیری فعال در مناطق شهری و روستایی و تضمین دسترسی افراد فقیر یک سیستم پرونده الکترونیکی سلامت در طول اچتیپی ایجاد کرده است. داده های این سیستم الکترونیکی با داده های اداره ثبت احوال و همچنین داده های اقتصادی ترکیب شد. خانواده ها در مناطق مختلف جغرافیایی از طریق تلفن ردیابی شدند و نشانه های خانواده شان بررسی شد. در مناطق فقیرنشین به افراد اجازه دسترسی به خدمات تشخیصی و درمانی داده می شد و نشانی مراکز مورد بررسی قرار می گرفت. این مراکز بهداشتی بخشی از شبکه بهداشت کشور است که از مدت ها قبل در مناطق روستایی توسعه یافته است در حالی که در سال های اخیر در برخی مناطق شهری (به ویژه مناطق حاشیه نشین) ایجاد شده است [17, 18].
بخش سلامت ایران برای مقابله بهتر با چالشهای خود تلاش کرده است تا فرایندهای تصمیم گیری و اجرای سیاستهای بهداشتی را بهبود بخشد و محمود به عنوان مهمترین بازیگر هماهنگ کننده سایر بخشها عمل کند.
علاوه بر این در چهار دهه گذشته تحریم ها نهفته در بخش بهداشت و درمان ایران محدود کردن خرید تجهیزات ایمنی و ماسک و دستکش و لباس برای پزشکان و پرستاران و همچنین دارو و فن و کیت تست تشخیصی. علیرغم تلاشهای سازمان بهداشت جهانی و سایر سازمانهای بینالمللی برای محدود کردن این تحریمها سیاستهای تحریمی همچنان بر بخش سلامت ایران تاثیر میگذارد.
نتیجه گیری
ایران یک کشور در حال توسعه است و زیرساخت های اقتصادی اش به سختی تحریم و تحریم شده است. در حالی که کشورهای توسعه یافته بودجه مناسبی را اختصاص داده اند و به همه گیری کووید-19 پاسخ کافی می دهند اما ایران موج جدی موارد و مرگ و میرها را تجربه کرده است و باید تلاش کند تا منابع اضافی را در اختیار سیستم بهداشتی قرار دهد تا خدمات قابل دسترسی تر شود و عادلانه تر شود. همه بازیگران و ذینفعان مربوطه باید برای مبارزه با این بیماری با هم همکاری کنند.
